Powstańczy Chrystus

Kilka lat temu przeczytałam w „Echu Dnia” artykuł Teresy Krąż „Powstańczy Chrystus”*, w którym autorka opowiada o ciekawych figurach ukrzyżowanego Chrystusa, jakie można spotkać w naszym regionie. 
Artykuł zainspirował mnie do poszukiwania krzyży z taką figurą Chrystusa. Sporo ich już spotkaliśmy na trasach naszych wędrówek. I o nich napiszę dzisiaj.
 
Najczęściej ukrzyżowany Chrystus ma głowę opuszczoną na prawe ramię lub zwieszoną w dół. Zdarza się jednak spotkać „odwróconego” Chrystusa z głową zwisającą na lewe ramię.  I o takiej figurze opowiada artykuł. Ma ona nie tylko ów „błąd”, jej charakterystyczny wygląd nie pozwoli pomylić jej z innymi. Postać Jezusa jest bowiem mocno wydłużona, wyraźnie umięśniona i wygięta w charakterystyczny sposób.

charakterystyczna figura Chrystusa (tu z Kielc)

 

Włosy układają się w loki, a biodra przepasuje tkanina, która sprawia wrażenie rozwianej na wietrze. Większość tych figur nie ma korony cierniowej, choć zdarzają się i niewielkie korony o mocno wygiętych cierniach, przypominających raczej promienie słoneczne. 

krzyż w Dąbrówce przy zalewie Umer z widoczną promienista korona cierniową (a może aureolą?)

figura z podobną koroną dodatkowo nad wizerunkiem Ukrzyżowanego promienna gloria

  

Stan poszczególnych figur jest bardzo zróżnicowany w zależności od gustu osób dbających o ich wygląd. Najczęściej są pomalowane jednolitą farbą – w większości przypadków srebrną, choć czasem trafiamy na złotego Ukrzyżowanego. 

"złota" figura w Bodzentynie

inny odcień złota na figurze w Górkach Szczukowskich 

kolorowa figura w Jaronowicach  

krzyż w Broniowie

i w Pępicach

 

Większość spotkanych przez nas tego typu wizerunków pojawia się na przydrożnych krzyżach, choć są i wyjątki. Spotykamy je czasem w ogródkach lub na placach kościelnych. Na dębie Bartku umieszczono aż dwie tego typu figury – jedną dużą, druga jest dużo mniejsza i bardziej zniszczona. Jedną odkryliśmy w przedsionku kościoła w Borkowicach. 

Chrystus na pniu dębu Bartek 

Dąbrowa - krzyż prawie zupełnie ukryty w ogrodzie

kościół w Borkowicach  

Ciekawą sytuację zaobserwowałam w Tumlinie, gdzie udało nam się zobaczyć aż 4 tego typu figury.  

  

krzyż przy kościele w Tumlinie 

 

przedsionek kościoła

kaplica przedpogrzebowa

Droga Krzyżowa na wzgórzu parafialnym
   

Wiele znalezionych przez nas tego typu krzyży już pokazywałam na blogu, ale chcę zebrać w jednym miejscu te i znalezione wcześniej. Wiem, że jest ich więcej. Czasem widzimy tego typu krzyż z okien busa i nie ma możliwości zrobienia zdjęcia. Niekiedy udaje się za jakiś czas wrócić w to miejsce i udokumentować „znalezisko”.

O innych czytałam we wspomnianym artykule, a jeszcze inne po prostu nagle się przed nami wyłaniają i tak kolekcja się powiększa.

Stąd apel do wszystkich, którzy zobaczą taki krzyż: wyślijcie wiadomość w komentarzu lub w formularzu kontaktowym! 

Jastrzębia Fabryczna 

Wolica (niestety, domu nie udało się usunąć z kadru) 

Miedziana Góra

  

Ale nie wyjaśniłam, skąd nazwa „Powstańczy Chrystus”. Otóż jest to opinia kieleckiego regionalisty pana Jerzego Fijałkowskiego, który podaje ją jako opowieść przekazywaną w jego rodzinie z pokolenia na pokolenie: „W odwecie za powstanie styczniowe 1863 roku car, stłumiwszy nasz zryw narodowy, wprowadził na ziemiach polskich terror. (…) Byli powstańcy w obawie o swoje życie musieli skryć się w głębokiej konspiracji. Jednak zakaz mówienia o tym, co zdarzyło się pomiędzy 22 stycznia 1863 roku a późną jesienią 1864 roku, nie na wiele się zdał. Przyszedł moment, gdy powstańcy zapragnęli uwiecznić swoje dzieło. Nie mogli tego zrobić oficjalnie, spełnili więc swoją misję w sposób tajny. Jako tajny znak wymyślili sobie pana Jezusa z głową na lewym ramieniu.*” Pan Fijałkowski dodaje, że jego zdaniem „powstańcy mieli jedną matrycę figury, która to matryca krążyła po różnych odlewniach*”.  I zapewne dlatego jest tych figur dosyć dużo. 

Kielce - krzyż znaleziony przez pana Fijałkowskiego

 

Innym „kolekcjonerem” tego typu figur jest pan Józef Kołaczek z Fałkowa, który w czasie publikacji artykułu  miał  ich znalezionych 16 (a może teraz już więcej). Większości z tych, o których on opowiada, nie udało nam się jeszcze spotkać. Będzie więc czego szukać na kolejnych wycieczkach.

Fałków - figura na tutejszym cmentarzu przy grobie rodziny Jakubowskich

 

Jest rok 2023. Pora na sprostowanie. 

Będąc w Opocznie spotkałam grób Józefy z Sieroszewskich Lochman, która zmarła 22 stycznia 1854 roku, czyli na kilka lat przed powstaniem styczniowym. Krzyż na jej nagrobku ma figurę "odwróconego" Chrystusa. 

Zmarła na pewno  nie miała nic wspólnego z powstaniem styczniowym. Daje mi to do myślenia. Przypuszczam, że jednak pan Fijałkowski, a za nim ja i potem wielu czytelników bloga uległo sugestii, która nie musi być prawdziwa. Bez wątpienia opisywany tu typ figury był znany i stosowany przed rokiem 1863. Czy później był jakimś znakiem powstańców, trudno powiedzieć. Może to jedynie opowieść, a może ma w sobie ziarnko prawdy. Nie mnie osądzać, nie jestem historykiem. 

Nie usuwam tego wpisu, bo wiem, że narobił sporo zamieszania i są ludzie, którzy, tak jak ja, poszukują tego typu figury.  A może kiedyś przeczyta go historyk, który rzuci światło na tę historię. 

*artykuł ukazał się w styczniu 2008 roku w związku ze 145 rocznicą wybuchu powstania; wszystkie cytaty z tego tekstu

Zdjęcia – Edek i ja