Takich to mężów miała ojczyzna, świetne ich czyny jasno nam świecą *

190 lat temu, 20 stycznia 1826 roku zmarł w Warszawie Stanisław Wawrzyniec Staszic – „jedna z najszlachetniejszych postaci, jakie wydała Polska przez wszystkie wieki swojego istnienia, jedno z najszlachetniejszych i najgorętszych serc, jakie kiedykolwiek biły na ziemi polskiej, jeden z najlepszych i najzasłużeńszych jej synów, żarem uczucia patriotycznego nieustępujący Mickiewiczowi. Rozległością zaś i wszechstronnością wiedzy oraz jej namiętną, gorączkową żądzą nie dorównał mu nikt we współczesnej Polsce, a w Polsce późniejszej – bardzo chyba niewielu.”**

jedna z wersji najbardziej znanego popiersia Staszica - więcej informacji na ten temat w tekście 

Nie będę tu przypominać wszystkich zasług Staszica, ale uważam, że w dniu tej rocznicy wypada pokazać, że jest pamiętany za to, co zawdzięcza mu nasza ziemia świętokrzyska. Wszak to on właśnie jako Dyrektor Generalny Wydziału Przemysłu i Kunsztów Królestwa Kongresowego przygotował i realizował plan rozbudowy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.

Solidna to była robota. Najpierw zadbał o wykształcenie kadry, która miała w rozbudowywanych i nowo tworzonych zakładach pracować. W dawnym Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach zaczęła działać w roku 1816 Szkoła Akademiczno-Górnicza, której studenci zdobywali nie tylko wiedzę teoretyczną, mieli również zajęcia praktyczne w terenie. 

Dawny Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach - siedziba Szkoły Akademiczno-Górniczej na początku 19. w. (zdjęcie - własność Muzeum Narodowego w Kielcach)

w tym skrzydle pałacu umieszczono tablicę pamiątkową

tablica upamiętniająca szkołę i jej twórcę  

 
Kielce nie były jedyną siedzibą akademii. Inny jej obiekt znajdował się w Mostkach. W późniejszych latach był także siedzibą zarządcy pobliskiego Zakładu Wielkopiecowego i Szkoły Powszechnej. 

dworek w Mostkach

Pod wpływem oświeceniowych idei Staszica w Kielcach powstała w roku 1819 pierwsza świecka szkoła elementarna, której po stu latach nadano imię tego zasłużonego reformatora. 

ul. Sienkiewicza - miejsce, gdzie znajdowała się pierwsza szkoła im. Staszica

tablica pamiątkowa 
  

W Białogonie (w tamtych czasach pod Kielcami) z inicjatywy Staszica rozpoczęto budowę nowoczesnej huty metali nieżelaznych i osady dla zatrudnionych tam robotników. W późniejszych latach zakład przekształcono w Fabrykę Machin, obecnie to Fabryka Pomp. W tej hucie odlano z brązu popiersie, którego model wykonano bezpośrednio po śmierci założyciela fabryki. Przedstawia ono Staszica w surducie, z Orderem Orła Białego na piersi i z gwiazdą po lewej stronie. Podaje się różne nazwiska możliwych jego twórców, prawdopodobnie autorem modelu był Paweł Moliński.

Białogon - pomnik z popiersiem Staszica na skwerze przed obecną Fabryką Pomp ustawiony w roku 1957

Jeden z odlewów ofiarowano Henrykowi Sienkiewiczowi i ustawiono w roku 1901 w parku pałacyku w Oblęgorku. Na kamiennym cokole napisano o Staszicu jako wielkim miłośniku ziemi ojczystej i krzepicielu ducha narodowego. 

popiersie Stanisława Staszica w Oblęgorku
 

Kielecki park od 1922 roku nosi imię Staszica. W tym parku odsłonięto w roku 1906 obelisk ku czci tego wybitnego Polaka, zwieńczony popiersiem – odlewem wykonanym w Białogonie. Okazało się ono za małe w stosunku do wielkości obelisku i po dwóch latach zastąpiono je nową rzeźbą z marmuru karraryjskiego.
Samo zaś popiersie znalazło godne miejsce na żeliwnym postumencie i znajduje się w zbiorach kieleckiego Muzeum Narodowego.

pomnik Staszica w kieleckim parku (autorem popiersia jest kielecki rzeźbiarz Smyczyński)

popiersie Staszica ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach - zwróćcie uwagę na ciekawie ozdobiony postument (zdjęcie jest własnością Muzeum Narodowego w Kielcach) 
 

W planach Staszica ważną rolę miał odgrywać Suchedniów, w którym w tamtych czasach działy kopalnie i zakłady przetwórcze. Dlatego też i w tym mieście pamięta się o tym wybitnym Polaku. 

tablica pamiątkowa umieszczona na budynku suchedniowskiej poczty

pomnik ze znanym popiersiem przed szkołą w Suchedniowie 

Na terenie obecnego Skarżyska działały piece hutnicze w Bzinie i Rejowie. Pochodzący z 1870 roku wielki piec w Rejowie miał być częścią zaplanowanej przez Staszica budowy zakładów metalowych wzdłuż rzeki Kamiennej. Duży zespół hutniczy został oddany do użytku w roku 1838, a więc już po jego śmierci, i działał do roku 1901. I tu upamiętniono wielkiego Polaka popiersiem. Działa też w naszym mieście liceum imienia Staszica.

Skarżysko -wielki piec

pomnik Staszica w Skarżysku (Rejów)

popiersie w holu III LO im. S. Staszica

 patron liceum na pomniku przed szkołą

 

Staszic planował powstanie zakładów, które wykonywałyby  półfabrykaty lub gotowe wyroby. Jednym z nich miała być walcownia w Nietulisku Dużym. Sam zakład powstał już po śmierci inicjatora jego budowy. I w jego ruinach możemy zobaczyć ciekawe popiersie, które powstało w roku 2007 podczas pleneru rzeźbiarskiego „Kamienny Krąg”.

jeden z budynków walcowni w Nietulisku 

popiersie Staszica autorstwa Zbigniewa Adamczyka

Zajrzyjmy jeszcze na chwilę nad zalew w Brodach Iłżeckich, gdzie Staszic planował piętrzenie wody Kamiennej dla potrzeb pobliskich zakładów przemysłowych.  Ten projekt zrealizowano w roku 1842, zbiornik nie przetrwał powodzi na początku XX wieku, ale został, jak wiemy, odbudowany, a w pobliżu zapory ustawiono pomnik upamiętniający zasługi Stanisława Staszica. 

pomnik w Brodach Iłżeckich
 

Wiele by można jeszcze pisać o Staszicu, jego zasługach i ich upamiętnieniu w naszym regionie. Pora jednak zakończyć ten tekst. Jeśli w naszych wędrówkach napotkamy inne pomniki lub tablice poświęcone temu wybitnemu Polakowi (a wiem, że jest ich jeszcze sporo), chętnie je pokażę.  

Zdjęcia – Edek i ja      

* Władysław Zieliński "Stanisław Staszic"
** Ignacy Chrzanowski „Historia literatury niepodległej Polski” 

*** Przygotowując tekst korzystałam z książki Jana Wysokińskiego „Szlakiem Stanisława Staszica” oraz materiałów Muzeum Narodowego w Kielcach. Zachęcam do zajrzenia na jego stronę, gdzie znajdziecie więcej ciekawostek na temat  bohatera tego artykułu (tu link).