W żar epoki nie użyczy wam chłodu żaden schron, żaden beton

Zanim się wybraliśmy na wycieczkę, czytałam sporo o tym miejscu. Znajduje się w Sowich Górach na północ od Bartodziej. To niemiecki obóz szkoleniowy Lager Kruszyna. Okupanci rozpoczęli jego budowę w roku 1940. Możecie sobie wyobrazić, że nie budowali go własnoręcznie – wykorzystali między innymi niewolniczą pracę Żydów, których po zakończeniu robót odesłali do obozu zagłady. Na budowie pracowali również Polacy spędzani przymusowo z okolicznych wsi oraz jeńcy radzieccy. Powstał cały rozległy kompleks, z którego do dziś najlepiej zachowały się bunkry (głównie amunicyjne). Obiekt był  użytkowany do celów szkolenia żołnierzy Wehrmachtu. 

Jak uczy historia nie ma takiej siły, która pozwoli okupantom wiecznie trwać na zajętym bezprawnie terenie. W styczniu 1945 roku po dwudniowej walce załoga obozu skapitulowała przed armią nadciągająca ze wschodu. Nowi okupanci próbowali wysadzić w powietrze bunkry, a jak to się  nie udało wykorzystywali teren jako własny poligon. I oni odeszli.

Jak to miejsce wygląda dzisiaj?

 

człowiek i historia

 

W lesie, do którego dotarliśmy od strony wsi Wola Goryńska, znajduje się kilkanaście poniemieckich bunkrów. Postanowiliśmy je obejrzeć, co nie jest najłatwiejsze. Obawiałam się nawet, że możemy nie znaleźć żadnego z nich, bo mapy nie zawsze dokładnie oddają ich położenie. Najbardziej pomocna jest internetowa mapa Google, która bardzo precyzyjnie do  nich kieruje i, o dziwo, ma zasięg.   

 

nasza trasa
 

Odbyliśmy więc najdziwniejszą wycieczkę, jaką można sobie wyobrazić. Ja patrzyłam prawie bez przerwy w ekran telefonu i zdalnie kierowałam kolegami. Oni poruszali się zgodnie z moimi namiarami jak posłuszne marionetki. Wspólnymi siłami udało nam się zlokalizować 7 bunkrów i dwa drobiazgi militarne. 

 

bunkry jeszcze jako tako widoczne, ale niech no tylko pojawią się liście ... 

 

Dwa ze spotkanych przez nas bunkrów są głęboko wkopane w ziemię. Jeden z nich – bunkier nr 5 znajduje się faktycznie tuż przy drodze, o czym nie wiedzieliśmy i przedzieraliśmy się do  niego przez las od bunkra nr 6. A bunkier nr 9 jest niby tylko 50 m od drogi, ale tak ukryty na wzniesieniu, że bez nawigacji  nie ma szans go znaleźć. 

 

Najwięcej trudu sprawiło nam znalezienie bunkra nr 7, który nawet nie miał numeru i znajdował się głęboko w lesie.

 

przed wejściem do bunkra amunicyjnego nr 7
 

Ogólnie rzecz biorąc, wszystkie one są do siebie podobne. To toporne klocki – bunkry amunicyjne, szare, porastające stopniowo ciemnym mchem. Uznaliśmy, że nie ma sensu szukać wszystkich, bo i tak nie spodziewamy się zachwytów. No, chyba że ciekawych uszkodzeń na skutek mniej lub bardziej nieudanych prób wysadzenia ich w powietrze po zakończeniu działań wojennych. 

 

tak oberwał bunkier nr 6
 

a tak nr 11

 

Jeden bunkier faktycznie udało się solidnie uszkodzić. To numer 10. Znajduje się on na szczycie moreny, trzeba więc uważać przy podchodzeniu i schodzeniu. Jego chaotycznie rozwalone ściany zadziwiają swoją grubością. A robota graficiarzy sprawia, że można na nie patrzeć z odrobiną sympatii. 

 

imponujące ruiny

 

pokojowe wykorzystanie bunkra

zejście z moreny

 

Pierwszym bunkrem, do którego dotarliśmy był bunkier dowodzenia. Jest on, zdaje się, największy. Wyposażono go w szczelinę obserwacyjną, przez którą dowództwo obserwowało celność ognia artyleryjskiego. Owa szczelina jest skierowana na północ, bo tam odbywały się ćwiczenia. 

 

 

bunkier dowodzenia

 

szczelina obserwacyjna
 

Zapytacie, czy można wejść do bunkrów. Cóż, po drzwiach nie ma śladu. Otwory, w których się znajdowały, są dostępne. Koledzy odważyli się wejść chyba do jednego czy dwóch bunkrów. Nie byli jakoś specjalnie zachwyceni, chociaż można się było spodziewać, że wnętrza będą zapaskudzone, a raczej nie były. Nie sprawdzaliśmy wszystkich.

 

wejście do bunkra dowodzenia

 

a tu do szóstki
 

w bunkrze dowodzenia (po lewej można zauważyć widok ze szczeliny obserwacyjnej)

 

w siódemce
 

Dzięki nawigacji wytropiliśmy dwa „drobiazgi” – w pobliżu bunkra nr 7 metalowy element mocujący maszt radiostacji, a niedaleko bunkra nr 9 inny fragment mocowania w postaci zagiętego metalowego pręta umieszczonego w betonowym słupku.

 

zachowany fragment odciągu anteny
 

element mocowania nazwany na mapie "kamień z oczkiem"
 

Kolega Ed przypuszcza też, że natrafiliśmy na pozostałości okopów widoczne jako wijące się niezbyt głębokie rowy. 

 

przypuszczalne okopy
 

Na morenach zastaliśmy i zaskakujące okrągłe dziury – czy to ślady po bombie czy po wybieraniu piasku, nie wiem.

 

jeden z tajemniczych lejów
 

I pamiętajmy, że nasza wycieczka miała miejsce w naprawdę ładnym lesie. Nie wygląda on na stary, pewnie rośnie spokojnie od czasu zaprzestania działalności ostatniego poligonu w latach osiemdziesiątych. Chodziliśmy po piaszczystych dróżkach, podziwiali moreny polodowcowe i oddychali świeżym sosnowym powietrzem. 

 

a w lesie spokojnie

 

Tak to kończy się przydatność wszystkich wojennych budowli. A jakoś mało komu przychodzi do głowy myśl, że może nie są wcale potrzebne. 

Czy chcemy o nich pamiętać? Nawet, jeśli nie – powinniśmy. Są dowodem na swoją kompletną nieprzydatność. Na krótkowzroczność najeźdźców wszelkiego typu. I na bezsens wojny.

 

opuszczamy Sowie Góry

 

mapka, która pomoże zlokalizować pokazane i inne obiekty obozu
 

* tytuł wpisu jest cytatem z tekstu piosenki Jonasza Kofty "Pamiętajcie o ogrodach"

Zdjęcia – Edek i ja